Czy zielone inwestycje mają sens?
Wśród naukowców istnieje konsensus, że zmiany klimatu są faktem. Zaczynamy wręcz zdawać sobie sprawę, że w działaniach prośrodowiskowych nie chodzi o ochronę klimatu jako takiego, lecz o ochronę człowieka jako gatunku. Sekretarz generalny ONZ Antonio Guterres w ostatnich wypowiedziach podkreśla, że obecna polityka prowadzi świat do ocieplenia klimatu o 2,8 st. C do końca stulecia. To zwiastuje katastrofę. Guterres ostrzega, że jesteśmy obecnie na autostradzie do „piekła klimatycznego”, przy czym pędzimy po niej, trzymając nogę na pedale gazu. Ludzkość ma wybór: współpracować albo zginąć.
Oczywiście istnieją wyznaczone jasne kierunki działań i polityczne zobowiązania mające ograniczać negatywne zmiany klimatu. Są one podejmowane nie tylko na poziomie Unii Europejskiej, jak czasem populistycznie próbuje się to przedstawiać, ale też światowym. Wyrazem tego jest porozumienie paryskie czy zobowiązania do osiągnięcia poziomu zerowej emisji netto podjęte przez USA, Chiny czy Brazylię. Według danych Climate Watch Data 92 kraje odpowiadające za ok. 80 proc. światowej emisji gazów cieplarnianych już złożyły przyrzeczenia w kwestii osiągnięcia poziomu net-zero. Dotychczas nie ma wśród nich Polski – stąd być może zauważalny czasami u nas dystans do tych kwestii.
Zielone inwestycje nie są fanaberią ani przejściową modą. Są elementem, który na trwale będzie wiązał się z rozwojem przedsiębiorstw w obecnie istniejącym otoczeniu rynkowym. Nie jest to kwestia jakiegoś rodzaju ślepej ideologii. Przeciwnie – to rozsądne dostosowanie się do wymagań regulacyjnych, trendów konsumenckich, poprawa ekonomiki działania i wzmacniania swojej pozycji rynkowej.
W jakim stopniu firmy są zainteresowane wdrażaniem inwestycji prośrodowiskowych?
W skali całej gospodarki, jak wskazują badania The Inevitable Policy Response, najbliższe 10 lat jest kluczowe dla ograniczenia emisji, ale także dla wzrostu kosztów gospodarczych. Szacuje się, że opłaty z tytułu emisji dwutlenku węgla i koszty związane z ograniczeniem emisji mogą obniżyć światowe PKB nawet o 1,5 proc. Zostanie to jednak częściowo zrównoważone przez powrót dochodów z emisji dwutlenku węgla do gospodarki poprzez transfery lub inwestycje rządowe. Większość negatywnych oddziaływań końcowych zostanie znacząco złagodzona do 2050 r.
Patrząc z perspektywy biznesu, jasne jest, że celem każdego przedsiębiorstwa jest zysk. Nikt nie oczekuje, że firmy będą z niego dobrowolnie rezygnowały. Rentowność to naturalny element składowy zrównoważonego rozwoju. Założeniem ustawodawców powinna być taka zmiana regulacji, by te wspierały firmy, których działalność na tle konkurencji i „grupy rówieśniczej” jest przyjaźniejsza środowisku. Trzeba jednak podkreślić, że wiele projektów proklimatycznych przynosi korzyści ekonomiczne już teraz. Najlepszym przykładem ostatnich lat są inwestycje w odnawialne źródła energii i magazyny energii, których okres zwrotu znacząco się skrócił wraz z wybuchem wojny w Ukrainie i ze wzrostem cen energii.
Zielone inwestycje to także szansa na innowacje produktowe. W UE około 50 proc. konsumentów deklaruje, że gotowi są płacić więcej za zrównoważone produkty. Zdaję sobie sprawę, że te deklaracje nie zawsze przekładają się na rzeczywiste decyzje zakupowe. Jednak kwestią czasu jest wzrost zaufania konsumentów do deklaracji producentów dotyczących zrównoważonej produkcji i zmiana przyzwyczajeń zakupowych. Kierunek jest jednoznaczny. Warunki rynkowe będą się stopniowo zmieniały i będą premiowały zielone firmy – wygrają te, które się najszybciej i najlepiej dostosują.
O jakich zmianach rynkowych mówimy?
Każda firma działa w określonym środowisku, otoczeniu biznesowym, które nieustannie się zmienia i tak należy podchodzić do zrównoważonej transformacji. Rośnie presja regulacyjna, czego najbardziej aktualnym przykładem może być projekt systemu kaucyjnego. W skali świata wykładnikiem mogą być dane PRI (Principles for Responsible Investment – red.), według których liczba regulacji związanych ze zrównoważonym inwestowaniem zwiększyła się między 2020 a 2022 r. o 45 proc., do 868. To sprawia, że koszty pozyskania finansowania będą w coraz większym stopniu zależne od wpływu poszczególnych działalności na środowisko.
Zmieniają się też wymagania partnerów biznesowych. Dostrzegamy rosnącą presję ze strony sieci handlowych i partnerów zagranicznych. Już obecnie w audytach środowiskowych sieci handlowych oceniane są takie kwestie, jak energia, woda, emisje do atmosfery czy odpady. Szacujemy, że ok. 43 proc. wartości produkcji spożywczej w Polsce jest eksportowane, głównie na rynek UE. Zgodnie z danymi agencji badawczej Mintel w Europie już na ponad 40 proc. nowo wprowadzanych produktów spożywczych pojawiają się oznaczenia nawiązujące do środowiska czy kwestii etycznych. To oznacza, że partnerzy biznesowi będą poszukiwać składników i produktów spełniających wymagania rynku. W ten sposób ślad środowiskowy produktu staje się jednym z czynników konkurencyjności. W dodatku w moim przekonaniu z każdym rokiem czynnik ten będzie coraz bardziej istotny, a bez europejskiego konsumenta, coraz bardziej wyczulonego na kwestie zrównoważonego rozwoju, w polskim sektorze produkcji żywności nie będzie dynamicznego progresu ani wysokich marż.
Co więcej, rosnąca liczba ekstremalnych zdarzeń pogodowych wpływa z jednej strony na większą zmienność cen surowców, z drugiej na zwiększoną presję społeczną. Już teraz w Skandynawii czy krajach Beneluksu temat zmian klimatu jest przedmiotem codziennych rozmów, tak jak sport czy polityka. W kontekście surowców kluczowym elementem transformacji jest energia, której cena zależna jest m.in. od źródeł jej pozyskania, ceny do uprawnień emisji CO2 czy stanu systemu energetycznego. Z uwagi na miks energetyczny w naszym kraju można się spodziewać, że koszty energii będą rosły. Wśród naszych klientów już dostrzegamy wyraźny trend w zakresie poprawy efektywności i zmiany źródeł pozyskania energii.
Jak w obszarze zielonych inwestycji działają światowi liderzy?
Trendy rynkowe najczęściej i w największym stopniu są kształtowane przez liderów rynkowych. To ich sposób działania i ich produkty są punktem odniesienia dla konsumentów, konkurencji i handlu oraz kształtują przestrzeń konkurencyjną. Ich działania określają także warunki funkcjonowania dostawców. Bywa bowiem, że najbardziej popularne marki na danych rynkach są nabywane przez niemal wszystkie gospodarstwa domowe. Niewątpliwie zachodzi tutaj sprzężenie zwrotne między oczekiwaniami rynku i działaniami największych przedsiębiorców.
Globalni liderzy mają ambitne cele związane ze zrównoważonym rozwojem. Spójrzmy na Nestlé, największą firmę spożywczą świata pod względem przychodów – wartość jej sprzedaży w 2022 r. wyniosła niemal 100 mld euro. Do 2025 r. planuje ona wykorzystanie elektryczności wyprodukowanej wyłącznie przez źródła odnawialne. W 2022 r. ten wskaźnik wyniósł 78,4 proc. Do 2030 r. 100 proc. kluczowych składników produktów Nestlé, odpowiadających za 95 proc. pozyskiwanego wolumenu surowców, ma być produkowane w sposób zrównoważony. W 2022 r. wskaźnik ten wyniósł 22 proc. Nestlé ujawniło także listę swoich dostawców, podkreślając rolę transparentności w łańcuchu dostaw żywności.
Na świecie widać także inne duże projekty, które wpisują się bardzo konkretnie w specyfikę branży czy określonej geografii. Brazylijski JBS, największy przetwórca mięsa na świecie, prowadzi program satelitarnego monitoringu dostawców, aby zapobiegać pozyskiwaniu surowca związanego z wylesianiem Puszczy Amazońskiej. Coca-Cola planuje zwiększenie sprzedaży napojów w opakowaniach wielokrotnego użytku lub dystrybutorach, aby ograniczyć ślad środowiskowy – w 2030 r. 25 proc. sprzedaży ma być realizowane w ten sposób. Z kolei Danone pracuje nad ograniczeniem emisji metanu o 30 proc. do 2030 r.
Czy tego typu pozytywne przykłady można znaleźć także wśród krajowych graczy?
Oczywiście. Grupa Maspex realizuje założenia gospodarki obiegu zamkniętego i może pochwalić się czterema nowoczesnymi oczyszczalniami ścieków w większości połączonymi z biogazowniami, farmami fotowoltaicznymi, energooszczędnymi liniami produkcyjnymi czy nowoczesnymi, automatycznymi magazynami wysokiego składowania. Ich budowa pozwoliła również zredukować ślad środowiskowy. Firma już teraz rozwija projekty związane z adaptacją produkcji pierwotnej do zmieniającego się klimatu, m.in. związane z uprawami pszenicy durum czy pomidora i ogórka gruntowego. Za kilka, może kilkanaście lat będą one z powodzeniem produkowane w polskich warunkach klimatycznych.
Czy można powiedzieć, że generalnie w obszarze zielonej transformacji firmy inwestują przede wszystkim w odnawialne źródła energii?
Transformacji gospodarczej nie zrealizuje się bez zmian szeroko rozumianych źródeł energii. Jest to więc obszar, gdzie będzie dziać się najwięcej. Dotychczas inwestycjami w źródła energii przede wszystkim zajmował się wyspecjalizowany sektor energetyczny. Zrównoważony rozwój wymaga szerszego zaangażowania, a także stawia na zróżnicowane źródła. Każda branża znajdzie tu dla siebie rolę. W kontekście wpływu sektora rolno-spożywczego na rynek energii warto podkreślić, że konsumuje on około 30 proc. globalnego wykorzystania energii. To zatem bardzo istotny klient szeroko rozumianego systemu energetycznego.
Oprócz inwestycji w źródła energii odnawialnej dużą rolę odgrywać będzie budowa wielu pozostałych elementów wokół nich. Można wymienić tutaj np. magazyny energii i ciepła, poprawę sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, systemy do inteligentnego zarządzania energią. Do tego dochodzą wszelkie kwestie związane z poprawą efektywności energetycznej procesów w przedsiębiorstwach. Potrzebne będą także systemy, narzędzia i ludzie do opomiarowania stanu i procesu redukcji emisji. W Polsce produkuje się około dwóch razy więcej energii, niż efektywnie się wykorzystuje. To pokazuje skalę optymalizacji procesów energetycznych w firmach.
Warto także nadmienić, że inwestycje w nową energetykę wiążą się nie tylko ze zmniejszeniem oddziaływania na środowisko, ale także z poprawą bezpieczeństwa energetycznego. Kwestia ta została uwypuklona w ostatnich latach przez wojnę w Ukrainie czy też groźbę blackoutów, spowodowaną zmianami klimatu. Dzięki transformacji możemy uzyskać tanią energię z bezpiecznych lokalnych źródeł.
Jakie są obszary zielonej transformacji specyficzne dla branży FCMG?
Na pierwszym miejscu wskazałbym rozwiązania pozwalające na zwiększenie obecności obiegu zamkniętego w łańcuchu wartości produkcji żywności, gdyż sektor spożywczy z uwagi na specyfikę wykorzystywanych surowców, zarządzania procesem produkcji i gospodarki odpadowej ma duży potencjał w tym zakresie. Dobrym przykładem mogą być biogazownie. Ich wykorzystanie sygnalizuje się w Polityce Energetycznej Polski. Istnieją też dobre wzorce systemowego zorganizowania tego źródła energii na poziomie całej gospodarki – można zobaczyć, czego w tym zakresie dokonali Duńczycy.
Ogólne kierunki działania dla branży rolno-spożywczej wyznacza też strategia Farm to Fork będąca częścią Europejskiego Zielonego Ładu. Mówi ona o czterech kierunkach: zmniejszeniu stosowania pestycydów, ograniczeniu stosowania nawozów sztucznych, zwiększeniu powierzchni objętych rolnictwem ekologicznym oraz zmniejszeniu sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych. W tych ramach będzie rozgrywać się rywalizacja na polu innowacyjności oraz komercjalizacji i eksportu technologii, jak również rozwiązań procesowych szczególnie dla produkcji pierwotnej. Technologie rolnictwa precyzyjnego, zmiany sposobu użytkowania gruntów czy inwestycje w poprawę dobrostanu zwierząt to tylko nieliczne przykłady pożądanych działań rozwojowych. Tutaj też pozyskać będzie można środki z funduszy europejskich.
Potrzebne będą także rozwiązania z zakresu traceability, które pozwolą na wymianę informacji między uczestnikami rynku oraz na zbieranie informacji o faktycznej emisyjności oraz monitoring jej poziomu w czasie.
Z czego finansować projekty proklimatyczne?
Tylko na transformację energetyczną Polska ma przeznaczyć w ciągu najbliższych 10 lat ponad 1 bln zł, a do 2050 r. ta kwota może wzrosnąć do 2 bln zł. Dla porównania należności sektora bankowego w Polsce od przedsiębiorstw, czyli w uproszczeniu kwota zaciągniętych kredytów, to około 400 mld zł.
Źródłem kapitału mogą być fundusze UE. Już w budżecie na lata 2021–2027 30 proc. środków, czyli ponad 550 mld euro, przeznaczono na działania klimatyczne, które będą jeszcze uzupełnione częścią dochodów z aukcji uprawnień do emisji CO2. Jeśli chodzi o cele finansowania, to obejmą one takie aspekty jak: badania i innowacje w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu, innowacyjne technologie niskoemisyjne, poprawa bioróżnorodności czy też wsparcie dla firm najbardziej odczuwających negatywne skutki transformacji, czyli np. nowego systemu handlu emisjami.
W przypadku finansowania dłużnego flagowymi produktami są green loans i sustainability linked loans. Green loans to kredyty celowe, gdzie przedmiotem inwestycji są zielone projekty, np. odnawialne źródła energii, poprawa efektywności energetycznej, zapobieganie zanieczyszczeniom czy poprawa bioróżnorodności. Sustainability linked loans to kredyty na cele ogólne lub inwestycyjne, ale których marża zależy od osiągnięcia przez przedsiębiorstwo założonych ambitnych wskaźników zrównoważonego rozwoju.
Dla wielu firm dobrym pierwszym krokiem w świecie zrównoważonego finansowania są kredyty powiązane z ratingiem ESG. Są to zarówno kredyty na cele ogólne, jak i inwestycyjne, których marża zależy od poprawy wyniku ratingu ESG. Rating ESG przyznawany jest kredytobiorcy przez niezależną agencję, a ocenie podlegają m.in. emisja CO2, cykl życia produktów, zużycie surowców, kwestie społeczne i standardy zarządzania. Ocena najczęściej opiera się na kwestionariuszu i analizie dokumentów i powtarzana jest corocznie celem monitorowania postępów.
Poza naturalnymi aspektami finansowymi firmy dostrzegają korzyści z tego typu produktów w postaci pozytywnego odbioru przez inwestorów, klientów i pracowników. Obserwujemy rosnącą popularność tych rozwiązań i promujemy je wśród naszych klientów.
Mam głębokie przekonanie, że inwestycje w zrównoważoną transformację przyniosą firmom spożywczym wymierne korzyści finansowe i pozwolą im z powodzeniem konkurować oraz kontynuować ekspansję na zamożnych rynkach zagranicznych.
