Supermarkety jako przestrzeń zmiany nawyków
Supermarkety to miejsca, gdzie większość z nas podejmuje codzienne decyzje zakupowe, często w sposób automatyczny i bez większego zastanowienia. Projekt SUCCESS, finansowany przez EIT Food, Europejski Instytut Innowacji Technologii w obszarze żywności, realizowany w Polsce, Belgii i Finlandii, udowodnił, że odpowiednio zaprojektowane działania w supermarketach mogą znacząco wpłynąć na nasze wybory. Dzięki technikom „nudgingu”, takim jak strategiczne rozmieszczenie produktów roślinnych na wysokości oczu, inspirujące przepisy czy atrakcyjne promocje, udało się zwiększyć sprzedaż zdrowych produktów w sklepach takich jak Carrefour w Belgii czy S Group w Finlandii. Subtelne zmiany w układzie sklepów przynoszą efekty, które mogą stać się inspiracją dla innych krajów.
Przykładem zmiany nawyków jest zwiększenie częstotliwości wyboru roślinnych alternatyw białka, takich jak roślinne burgery, tofu czy strączki. Dzięki lepszemu rozmieszczeniu tych produktów w sklepach, ich sprzedaż wzrosła nawet o kilkanaście procent. Klienci częściej sięgali także po „nieidealne” warzywa i owoce, które wcześniej były pomijane ze względu na wygląd. To pokazuje, że supermarkety są nie tylko miejscem zakupów, ale także kluczowym środowiskiem, które kształtuje nawyki żywieniowe milionów ludzi. Jak powiedział Maarten Corten, manager ds. komunikacji i zaangażowania obywatelskiego w Rikolto:
“obwinianie obywateli za ich konsumpcyjne zachowania wydaje się łatwą wymówką dla głównych graczy systemu żywnościowego, aby nie podejmować poważnych wyzwań. Wyniki projektu EIT Food SUCCESS również potwierdzają, że możemy zakończyć tę grę w obwinianie.”
Edukacja jako fundament zmian
Równolegle z działaniami w supermarketach kluczowym elementem projektu były warsztaty edukacyjne. Bank Żywności w Olsztynie opracował metodologię i realizował innowacyjne warsztaty świadomego kupowania i gotowania Shop & Cook – spotkań, podczas których uczestnicy uczyli się nie tylko, jak wybierać produkty roślinne bogate w białko i wykorzystywać „nieidealne” warzywa czy owoce, ale także jak planować posiłki i przechowywać żywność, by ograniczyć jej marnowanie. Wyniki były jednoznaczne: uczestnicy warsztatów zmienili swoje nawyki i zaczęli promować zdobytą wiedzę w swoich rodzinach i społecznościach.
Kampanie edukacyjne prowadzone przez Europejską Radę Informacji o Żywności (EUFIC) w Europie dodatkowo uświadomiły konsumentom, że właściwe decyzje mogą być proste, jeśli tylko mamy odpowiednią wiedzę i wsparcie. Podczas warsztatów uczestnicy zdobywali umiejętności gotowania potraw z resztek, np. przygotowywania zup z warzyw, które zazwyczaj lądują w koszu, czy tworzenia domowych past i pasztetów roślinnych. Uczestnicy ćwiczyli również planowanie posiłków z wyprzedzeniem, co pozwalało na bardziej efektywne wykorzystanie zakupionej żywności.
Michalina Jakubowska, koordynatorka projektu z Banku Żywności w Olsztynie, podkreśla: "Najważniejsze było pokazanie konsumentom, że nawet drobne zmiany w codziennych wyborach zakupowych mogą mieć duży wpływ na ich zdrowie i domowy budżet. Uczyliśmy ich, jak zastępować część porcji mięsa produktami pochodzenia roślinnego bogatymi w białko, np. strączkami, a także jak planować posiłki, aby unikać marnowania żywności. Z naszych obserwacji wynika, że uczestnicy warsztatów bardzo chętnie wprowadzili te zmiany w życie.”
Współpraca kluczem do sukcesu
Jednym z największych osiągnięć projektu SUCCESS była efektywna współpraca międzynarodowa. Bank Żywności w Olsztynie organizował warsztaty, belgijskie Rikolto wspierało wdrażanie innowacji w supermarketach, a fińskie VTT przeprowadzało badania efektywności działań. Jak wspomina Maarten Corten,
“70-80% całej żywności, którą spożywamy w domu w Europie, pochodzi z supermarketu. W supermarketach zwykle podejmujemy „bezmyślne wybory żywnościowe” z powodu stresu związanego z wyborem, presji czasu, zmęczenia itp.”
Wspólnie z naukowcami z UGhent opracowano strategie oparte na danych, które pozwoliły lepiej zrozumieć potrzeby konsumentów i bariery utrudniające zmiany nawyków. Taka współpraca nie tylko pozwoliła na wdrożenie skutecznych rozwiązań, ale także stworzyła bazę wiedzy, która może być wykorzystywana w przyszłych projektach na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Przyszłość zrównoważonych wyborów
Projekt SUCCESS to dowód na to, że zmiana kultury żywieniowej jest możliwa, jeśli wszystkie strony – konsumenci, supermarkety i organizacje pozarządowe – współpracują. Supermarkety, będące kluczowym środowiskiem decyzyjnym, mogą odegrać jeszcze większą rolę w promowaniu diety roślinnej i ograniczaniu marnowania żywności. Konsumenci oczekują bowiem wsparcia od detalistów w podejmowaniu świadomych wyborów, a projekt SUCCESS udowodnił, że odpowiednio zaprojektowane działania mogą spełnić te oczekiwania – zauważa Aneta Janikowska, dyrektorka ds. edukacji, innowacji i rozwoju przedsiębiorczości w Banku Żywności w Olsztynie.
Przyszłość zrównoważonych nawyków żywieniowych zależy od tego, czy detaliści i decydenci wykorzystają tę szansę do wprowadzenia trwałych zmian. Bank Żywności w Olsztynie pokazał, że lokalne działania mogą inspirować globalne rozwiązania – teraz czas na kolejne kroki w stronę zrównoważonej przyszłości.
Jak podkreśla Michalina Jakubowska, "To, co osiągnęliśmy dzięki projektowi SUCCESS, jest jedynie początkiem. Mamy nadzieję, że kolejne kraje będą czerpać inspirację z naszych działań, a supermarkety będą aktywnie wspierać konsumentów w dokonywaniu świadomych i zrównoważonych wyborów.”
